Afbouwen van antidepressiva hoe zit dat nou eigenlijk?
Reactie stichting PILL op het Multidisciplinair document ‘Afbouwen Overige Antidepressiva’ (anders dan SSRI’s en SNRI’s)’
Inleiding
Momenteel is er veel discussie over het afbouwen van antidepressiva en andere psychofarmaca zoals antipsychotica, benzodiazepines, stemmingsstabilisatoren en aanverwante middelen.
Wereldwijd wordt de roep voor erkenning van de problemen rond het afbouwen van psychofarmaca steeds luider. De media besteden er aandacht aan, online ontstaan allerlei peersupportgroepen en er zijn meerdere podcasts en video interviews te vinden met en door professionals en ervaringsdeskundigen. Daarnaast verschijnen er steeds meer egodocumenten in boekvorm en worden er door professionals boeken over geschreven. Er wordt -zowel internationaal als ook in Nederland- spaarzaam onderzoek naar gedaan. Onderzoek naar afbouw zou zowel in NL als internationaal een betere plek op de wetenschappelijke agenda verdienen.
In 2018 is er een consensus document over het afbouwen van SSRI’s en SNRI’s (Horikx, et al., 2018) opgesteld en recent is er het Multidisciplinair document ‘Afbouwen Overige Antidepressiva’ (anders dan SSRI’s en SNRI’s)’ (Horikx, et al., 2023) verschenen, bedoeld als leidraad voor de beroepsgroepen van voorschrijvers en apothekers om veilig en adequaat de verschillende soorten antidepressiva af te bouwen.
“Goed voor elkaar”, zou je na bovenstaande opsomming kunnen concluderen. Helaas is dit een conclusie die volgens ons nog lang niet getrokken kan worden.
Wat is er aan de hand?
Stichting PILL heeft een uitgebreide reactie geschreven op het laatste multidisciplinaire document. Deze voert daarmee ook terug op het document uit 2018.
De komende weken neemt stichting PILL u mee in de verschillende thema’s die in de uitgebreide reactie staan en koppelen we hier aanbevelingen aan.
Dit doen we omdat het hier een onderwerp betreft wat van maatschappelijk belang is aangezien er - alleen al in Nederland- velen voor de uitdaging staan van het afbouwen van psychofarmaca (in dit geval antidepressiva. We vinden daarom dat de discussie hierover ook open in de brede samenleving gevoerd behoort te worden waarin verschillende ervaringen, visies en ideeën bij elkaar mogen komen.
ADS?
In de handleiding spreken de samenstellers over een antidepressivumdiscontinueringssyndroom (ADS) typische newspeak voor afkickverschijnselen. Stichting PILL heeft bezwaar tegen de benaming antidepressivumdiscontinueringssyndroom (ADS). Het eerste bezwaar is vanuit cliëntenperspectief. Door ontwenningsverschijnselen een antidepressivumdiscontinueringssyndroom te noemen wordt geïmpliceerd dat de persoon die last krijgt van ontwenningsverschijnselen, tijdens of na het afbouwen van psychofarmaca (in dit geval antidepressiva), lijdt aan een syndroom, dat zelfs het gevolg is van het niet langer continueren van de antidepressiva. Oftewel, ‘er is iets mis met jou als afbouwer’. Omdat jij je antidepressiva niet blijft slikken, heb je nu een syndroom. Vervolgens wordt een classificatie en bijbehorende afkorting ADS geïntroduceerd, waardoor het nog meer op een op zichzelf staande medische entiteit lijkt. Het tweede bezwaar is op medische gronden. Er kan strikt genomen in geval van ontwennings- c.q. ontrekkingsverschijnselen door psychofarmaca niet gesproken worden van een syndroom. De term syndroom wordt gebruikt voor een cluster van klinische verschijnselen waarvan geen evidente oorzaak (etiologie) en ontwikkeling (pathogenese) bekend zijn. Syndromen zijn, in essentie, niet of nauwelijks begrepen clusters. In het medische taalgebruik zijn er meerdere syndromen, waarvan de oorzaak en pathogenese in de loop van de laatste decennia grotendeels opgehelderd zijn, toch blijven voortbestaan. Antidepressivumdiscontinueringsyndroom c.q. ADS is een medisch onjuiste benaming, omdat oorzaak en mechanisme bekend zijn. De oorzaak is immers discontinuering van de medicatie. Ook kan een te snelle verlaging van de dosis tot onttrekkingsklachten leiden. Hierdoor komen receptoren op cellen als het ware bloot te liggen, waardoor de signaaloverdracht verandert, wat gepaard gaat met allerlei hinderlijke ontwenningsverschijnselen. Ook om deze reden wijst Stichting PILL de term antidepressivumdiscontinueringsyndroom af.
Waar het om gaat is dat een lichaam eerst moet wennen aan een invasieve stof en zich hierop aanpast. Wanneer het lichaam deze stof niet meer, of in fors lagere hoeveelheden, krijgt toegediend, geeft dit biologische en psychologische aanpassingen. Het lichaam wordt gedwongen een nieuw evenwicht te vinden. Deze reacties en klachten kunnen zeer onaangenaam zijn en potentieel lang aan houden (Framer, 2021).
De hamvraag is: is hier sprake van een syndroom ten gevolge van het afbouwen van psychofarmaca, in dit geval antidepressiva? Is er sprake van lichamelijke afhankelijkheid van een invasief middel? Of mogen we hier gewoon spreken van ‘verslaving’?
Op Rxisk.org - een website, waarop informatie rondom (problemen met) afbouw en ontwenning van psychofarmaca verzameld wordt - wordt dit als volgt uitgelegd (Rxisk, Complex Withdrawal Model):
History of withdrawal
By the mid-1960s, the existence of withdrawal syndromes after antipsychotics were stopped was well documented. Within two years of the release of the first antidepressant, imipramine, a withdrawal syndrome had been described.
This evidence of withdrawal on prescription drugs led to debates about the implications for treatment and for our concepts of drug dependence at international psychopharmacology meetings.
Despite this high profile, the recognition that antipsychotics and antidepressants could cause withdrawal then vanished from professional awareness.
There are two good reasons for this disappearance.
The first was social. This all happened in the 1960s, especially 1968, when the powers-that-be were very scared by the democratic revolutions happened all over the Western World – it was a Western Spring. Drugs like LSD seemed part of this revolution.
The social response was not one of trying to understand what was going on but to ban it. The chosen weapon was to say bad drugs that disrupt the social order cause addiction and madness – but good drugs that put you back in your place in the social order don’t come with problems like this.
On this basis LSD was banned even though it doesn’t cause dependence or addiction and it was assumed the antidepressants, benzodiazepines, and antipsychotic drugs would not be linked to dependence or addiction in any way.
The second reason for the disappearance is biological. We don’t understand the biology of dependence or addiction.
Dependence and drugs
In the 1950s, no one was certain if dependence and addiction were two different things. It was only in the 1950s when the work of Wikler and Isbell in Kentucky demonstrated that the problems after stopping alcohol actually did stem from alcohol withdrawal and not from the effects of other toxic processes – and ditto for barbiturate withdrawal – that firm distinctions were drawn between physical dependence and addiction.
Physical dependence referred to changes induced in the body by a drug that leads to problems on withdrawal from the drug. This was to be contrasted with a personality based drug seeking and criminal behaviors linked to addiction. A dependent individual would not necessarily be a junkie in other words.
No sooner was this made clearer than another concept – abuse liability – emerged in the mid-1960s to add to the confusion. The abuse liability of a drug is its ability to induce pleasure, craving, and a tolerance that led to escalating doses. Abuse liability gives rise it is said to drug dependence – drug dependence is distinct from physical dependence.
Drug dependence does lead to addiction, making even a previously normal person a junkie, whereas physical dependence doesn’t make you a junkie. Clear?’
Men kreeg bij de opkomst van psychofarmaca al snel door dat deze middelen ontwenningsverschijnselen konden geven en hier was ook erkenning voor. Door sociale ontwikkelingen en het ontbreken van kennis over wat er biologisch precies gebeurt bij lichamelijke afhankelijkheid of verslaving, is die erkenning min of meer verdwenen en is er een ander narratief opgetrokken rond lichamelijke afhankelijkheid van medicatie. Er werd bepaald dat antidepressiva en andere psychofarmaca geen afkickverschijnselen konden geven omdat ze niet verslavend zouden zijn in de zin van dat men er steeds meer van wil hebben (wat overigens al niet opgaat voor benzodiazepines). Er werd dus een onderscheid gemaakt tussen (illegale) straat drugs en door artsen voorgeschreven drugs (in het Engels allebei ‘drugs’) wat afhankelijkheid en ontwenning betreft.
Ondanks dit nieuw opgetuigde narratief bleven mensen die met deze problemen te kampen kregen benoemen dat men zich verslaafd voelde en dat men simpelweg moest afkicken na het afbouwen en/ of stoppen van de psychofarmaca.
Vanuit het perspectief van de farmaceutische industrie valt te begrijpen dat men de voorkeur geeft aan ADS. De term ADS is bedacht en gepropageerd door Eli Lily tijdens een door Lily georganiseerde bijeenkomst in 1997, omdat men wilde voorkomen dat ‘withdrawal’ (ontwenning) zou worden gebruikt (Guy, Davies & Rizq, 2019). Een naamgeving, en een afkorting al helemaal, geeft de illusie dat men weet wat er aan de hand is. Voor de mensen die de mogelijk zeer forse onttrekkingsklachten ondergaan doet de term ADS geen recht aan hun beleving en voelen ze zich ook vaak schuldig.
Het heersende narratief heeft er voor gezorgd dat mensen die last hadden van afkick/ ontwenning niet geloofd werden in hun klachten en gelabeld werden met terugval in ziekte.
Aanbeveling stichting PILL ten opzichte van ADS:
Formuleer een andere term voor antidepressivumiscontinueringssyndroom oftewel ADS. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de beleving van mensen die afbouwen of afgebouwd hebben. Stichting PILL stelt de term onttrekkingsklachten ten gevolge van in dit geval psychofarmaca (antidepressiva) voor.
Verwijzingen:
Framer, A. (2021, november). What I have learnt from helping thousands of people taper off antidepressants and other psychotropic medications. Therapeutic Advances in Psychopharmacology.
Guy, A., Davies, J., & Rizq, R. (2019). Guidance for psychological therapists: Enabling conversations with clients taking or withdrawing from prescribed psychiatric drugs. APPG for Prescribed Drug Dependence
Horikx, A., Jelsma, H., Groeneweg, B. F., Roosjen-de Feiter, L. M., van Avendonk, M. J., Woutersen-Koch, H., Kurt-Grotenhuis, L., Mulder, H., Ruhé, H. G. (2018). Multidisciplinair document ‘Afbouwen SSRI’s & SNRI’s’. Utrecht.
Horikx, A., de Leest, K., Groeneweg, B. F., van den Eijnden, M. J., Kurver, M. J., Hooymans, C. D., . Veereschild, M., Hermand, L.A.M., Ruhé, H. G. (2023). Multidisciplinair document ‘Afbouwen Overige. Nijmegen.
Rxisk. (sd). Complex Withdrawal Model. Geraadpleegd op 11 juni 2023 van rxisk.org: https://rxisk.org/complex-withdrawal-model/
